Η σημερινή ανακοίνωση πως οι ελληνικές τράπεζες θα παραμείνουν κλειστές τουλάχιστον έως το δημοψήφισμα της Κυριακής, προφανώς ωθήθηκε από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) να διακόψει την οικονομική υποστήριξη που επέτρεψε στις ελληνικές τράπεζες να λειτουργούν, παρόλο που άνθρωποι αποσύρανε τα χρήματα τους επί μήνες. Η συμπεριφορά του κοινού που αποσύρει τα χρήματα του έχει περιγραφεί με τον αγγλικό όρο «bank run» («μαζική ανάληψη»), και σε ορισμένες περιπτώσεις ως «μαζικός πανικός». Βασιζόμενοι στην έρευνά μας και την ευρύτερη βιβλιογραφία στον λεγόμενο «πανικό» του πλήθους, επισημαίνουμε τρία απλά σημεία για το τρέχον ελληνικό «bank run».

1. Είναι παραπλανητικό να περιγράφεται η συμπεριφορά των ανθρώπων που αποσύρουν τα χρήματά τους ως «μαζικός πανικός». Σε καθημερινούς διαλόγους, ο όρος «πανικός» χρησιμοποιείται για να συζητηθούν, καθώς και να γίνουν, διαφορετικά πράγματα (όπως αποδόσεις κατηγοριών, δικαιολογήσεις κτλ)· αλλά μια επίμονη συσχέτιση είναι αυτή της εγκατάλειψης των κοινωνικών κανόνων, λόγω αδικαιολόγητης βιασύνης. Κι όμως, τα πλήθη που παρουσιάζονται σε ουρές στα ελληνικά ΑΤΜ, όπως ακριβώς και αυτά που έχουν παρατηρηθεί από κοινωνιολόγους που ερευνούν περιπτώσεις μαζικών αναλήψεων («bank runs»), είναι συνεργάσιμα και σε τάξη. Ο όρος «πανικός» έχει επίσης συσχετισθεί με ακραίο ή ξαφνικό συναίσθημα. Αλλά, όπως συμβαίνει συνήθως στις περιπτώσεις μαζικών αναλήψεων, οι άνθρωποι στις ουρές είναι σχετικά ήρεμοι. Αυτό υποδεικνύει πως εν τέλει το συναίσθημα δεν διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις μαζικές αναλήψεις.

2. Η συμμετοχή σε ένα «bank run», ειδικά όταν αυτό έχει ήδη ξεκινήσει, είναι συχνά μια λογική πορεία δράσης για τα άτομα που ανησυχούν. Ακόμη ένας υπαινιγμός του όρου «πανικός» είναι πως μια ανάλογη συμπεριφορά είναι αυτό-καταστρεπτική και παράλογη. Στην έρευνά του στο Bank Run του Home State Savings στο Σινσινάτι το 1985, ο Johnson επισήμανε πως όταν όλοι οι υπόλοιποι αποσύρουν τα χρήματά τους, το πραγματικό ρίσκο δεν είναι προς το ίδιο το άτομο αλλά το να βρεθεί κανείς τελευταίος στην ουρά όταν τα χρήματα τελειώσουν. Όλες οι ατομικές αναλήψεις μπορούν να οδηγήσουν στην οικονομική κατάρρευση της τράπεζας, και ενδέχεται να έχουν ζημιογόνες συνέπειες για την ευρύτερη κοινότητα (συμπεριλαμβανομένων όσων δεν έχουν ακόμη αποσύρει τα λεφτά τους). Επιπλέον, εκκλήσεις στους ανθρώπους να είναι υπομονετικοί και να εμπιστεύονται την τράπεζα εισακούγονται μόνο όταν αντιλαμβάνονται τους άλλους (συμπεριλαμβανομένων και άλλων τραπεζών και των επιχειρήσεων που προβαίνουν σε κεφαλαίων) ως υπομονετικούς και έμπιστους.

3. Διαβεβαιώσεις και άλλες επικοινωνιακές πράξεις μπορούν ακούσια να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν ένα καθεστώς μαζικών αναλήψεων. Στην έρευνά τους στο bank run της τράπεζας Northern Rock το 2007, οι Gillespie και Cornish αναφέρουν πως όταν η Τράπεζα της Αγγλίας έδωσε στην τράπεζα Northern Rock ένα έκτακτο δάνειο, αυτό θεωρήθηκε ευρέως ως ένδειξη της άμεσης κατάρρευσης της τράπεζας. Το BBC ανέφερε πως «ο John McFall, πρόεδρος της επιτροπής Treasury Select, παρότρυνε τους πελάτες της Northern Rock να μην πανικοβληθούν». Παρόλα αυτά, σε μια κατάσταση όπου η εμπιστοσύνη ελαττωνόταν, τέτοιες διαβεβαιώσεις είναι πιθανόν να έχουν τα αντίστροφα αποτελέσματα – όπως ακριβώς συνέβη και με την τράπεζα Northern Rock.

Ένα τελευταίο σημείο είναι πως ένας λόγος που οι μαζικές αναλήψεις περιγράφονται ως καταστάσεις πανικού είναι επειδή βασίζονται σε μια λανθασμένη πεποίθηση ή φήμη. Από την απέξω, και έχοντας πρόσβαση σε όλες τις σχετικές πληροφορίες, ο σχολιαστής δύναται να κρίνει πως οι φήμες ήταν αναληθείς – για παράδειγμα πως η τράπεζα δεν βρίσκεται (ακόμη) σε κατάσταση κινδύνου και πως δεν υπάρχει η ανάγκη (ακόμη) για απόσυρση κεφαλαίων. Αλλά στο τρέχον πλαίσιο, όταν οι τραπεζίτες και οι κυβερνητικοί συνεργάτες τους έχουν επανειλημμένως πει ψέματα και έχουν προβεί σε πολύπλοκες συμφωνίες προς δικό τους όφελος γύρω από μια σειρά οικονομικών μυθοπλασιών, ποιος μπορεί να πει ότι η φήμη που κυκλοφορεί στο κοινό σχετικά με την αξιοπιστία της τράπεζας είναι μια παράλογη πίστη; Ποιον θα πρέπει να εμπιστευτούν οι άνθρωποι?

Μετάφραση: Ευάγγελος Ντόντης

Το πρωτότυπο άρθρο ανέβηκε από τον John Drury του Πανεπιστημίου του Sussex στο προσωπικό του blog και μπορεί να βρεθεί στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://drury-sussex-the-crowd.blogspot.gr/2015/06/the-psychology-of-bank-runs.html 

Special thanks to Evangelos Ntontis for translating this post.